Yirminci yüzyılın önemli buluşlarından biri olan bilgisayar, insan yaşamında giderek önemli bir yer almaya başlamıştır. Bilgisayarın, iyi değerlendirildiği takdirde, eğitim ve gelişime olumlu katkılarının olduğu bir gerçek. Bilgisayar kullanımının denetlenmemesi durumunda yararlarından çok zararlarının olduğu da ayrı bir gerçek. Konuyla ilgili merak edilenleri Uzman Psikolog Nilüfer ÖZKAN BUDAK anlatıyor.
Bilgisayar karsısında çok fazla zaman geçirilmesi çocukların fiziksel, sosyal, duygusal gelişimlerini oldukça olumsuz etkilemektedir. Son yıllarda yapılan araştırmalar bilgisayar oyunlarının çocukların öğrenmesinde olumlu ya da olumsuz büyük etkisi olduğunu ortaya çıkarmıştır. Özellikle şiddet içerikli bilgisayar oyunları oynayan çocuklar, oyundaki şiddet içerikli fiziksel davranışları çok hızlı öğrenip uygulayabilmektedir. Çocukların bilgisayar karsısında fazla zaman geçirmesi; göz sağlığının bozulmasına, hareketinin kısıtlanmasına, açık havada oynayamadığından kas gelişimini sağlıklı bir şekilde tamamlayamamasına neden olmaktadır. Bilgisayar da televizyon gibi etkileşimi engelleyen bir araç olduğundan çocukların kendini ifade etme ve dil becerilerinin gelişmesini engellemektedir. Bilgisayarda görüntülerin hızlı akısına, peş peşe gelen sahnelere alışan çocuk beyni; okul hayatına adapte olmakta zorlanır. Çünkü beyni daha fazla uyaran istemektedir. Öğretmenin ders anlatımı ona sıkıcı gelmeye baslar ve dikkatini derse yoğunlaştırmakta zorlanır. Bunun neticesinde motivasyon ve konsantrasyon sorunları yasar ve akademik başarısı düşer.
Peki bu süreç nasıl başlar?
Aileler ilk önce çocuklarının bilgisayarı öğrenmesini keyifli bir şekilde izler ve bununla gururlanır. Çocuğunun akıllı telefonlarla yapabildiklerini övgüyle anlatır. Hatta sonrasında evde dağıtan ve koşturan bir çocuk yerine yerinden kalkmayan, oyuncaklarını dağıtmayan bir çocuk anne babalara daha avantajlı gelir. Çocuğun peşinden koşmak zorunda kalmaz. Zamanla maalesef bilgisayar oyunlarının keyfine varan çocuk ise gerçek oyunlardan tat alamaz olur. Yetişkinlerle olan iletişimini de azaltmaya başlar. Gün geçtikçe bilgisayarda geçirilen süre artar ve ortaya bağımlılık çıkabilir. Kendini durdurmakta zorlanan çocuklar, bilgisayar basında geçirdikleri süreyi kontrol edemezler. Bu kontrolsüzlüğün sonu bağımlılıkla biter.
Peki internet bağımlılığı nedir?
İnternet bağımlılığı genel olarak, internetin aşırı kullanılması isteğinin önüne geçilememesi, internete bağlı olmadan geçirilen zamanın önemini yitirmesi, yoksun kalındığında aşırı sinirlilik hali ve saldırganlık olması ve kişinin İș, sosyal ve ailevi hayatının giderek bozulması olarak tanımlanabilir.
Neler Yapılabilir?
•Teknolojiyi hayattan çıkaramayacağınıza göre yetişkin olarak sizler, teknolojiyi yararlı kullanma konusunda çocuklarınıza örnek olabilirsiniz. Öncelikle bilgisayarla kendi ilişkinizi gözden geçirmeniz güzel olur. Akşamları işten gelen anne-baba evdeki tüm vaktini bilgisayar karsısında geçiriyorsa, çocuklarıyla oynamak ve onları sevmek yerine ellerini tuşlardan ayıramıyorsa, çocuklarına koyacakları bilgisayar yasağının hiçbir anlamı olmayacaktır.
•Bilgisayar ve internette geçirecekleri süreyi belirleyin ve bu süreyi aşmalarına izin vermeyin. Bu süre çocuğun anlayabileceği şekilde belirlenmeli. Kum saati, alarm, telefonun şarzı, saatin yelkovanının hangi sayıya geldiği belirleyici olabilir.
•Çocukların gelişimi ve ruh sağlığı açısından yaratıcı oyunlar ve hayal güçlerini kullanarak zaman geçirmeye ihtiyaçları vardır. Ayrıca karar vermeyi, sıra beklemeyi öğrenmeleri ve bir faaliyette uzmanlık kazanabilmeleri için yetişkinlerle ve diğer çocuklarla karşılıklı etkileşim kurmaları da gereklidir.
•Bilgisayarda oyun oynamayı bir hak ya da ödül olarak değil bir faliyet olarak sunmalısınız. Çünkü ödüller insanı daha da teşvik eder ve hırslandırır.
•Bilgisayarın üretim ve fayda amaçlı kullanımı için çocuğunuzla çalışmalar yapabilirsiniz. Faydalı programlar alıp onlarla birlikte çeşitli ürünler üretebilirsiniz. Bir yazıcı ile çıktılar alıp ev gazetesi çıkarmak, posterler hazırlayıp duvarlara asmak, her haftanın önemine göre pano hazırlamak gibi etkinlikler yapabilirsiniz.
•Çocuğunuzu kardeşi ve arkadaşları ile birlikte oynamaya teşvik edin. Bilgisayar oyunlarını etrafta oynayacak hiç kimse olmadığında zaman öldürmek amacıyla kullanmasını teşvik etmeyin.
• Programın ya da oyunun çocuğunuzun yaşına uygun olmasına ve öğrenme deneyimi sunmasına özen gösterin. Savaşlı ve silahlı oyunlar yerine dikkat, zeka ve hafıza geliştirici oyunlar satın alabilirsiniz.
Asıl alınması gereken tedbir ise çocuğu bilgisayar dışı etkinliklere yönlendirmektir. Ona yetenekleri doğrultusunda beceriler kazandıracak ortamlar hazırlayabilirsiniz. Müziğe yeteneği olan bir çocuğa bir müzik aleti çalması konusunda fırsatlar oluşturabilirsiniz. Resim yeteneği olan bir çocuğa gerekli boya ve malzemeler sağlayıp, evde küçük ressama ait bir köse hazırlayıp resim yapmaya teşvik edebilirsiniz.
•Bir sporla ilgilenmesini sağlayabilirsiniz. Bir hayvan beslemesi için onu teşvik etmek, koleksiyon yapmaya yönlendirmek gibi etkinlikler de çocuğun meşgul olmasını sağlayacak, eğlenmek ve can sıkıntısını gidermek için bilgisayara olan ihtiyacını azaltacaktır.
• Çocuklarınızla daha fazla vakit geçirip onlardaki aidiyet duygusunu geliştirebilirsiniz. Hem bu şekilde çocuğunuzun maddi ihtiyaçlarını karşıladığınız gibi ruhsal ihtiyaçlarını da karşılamış olursunuz. Birlikte oyun oynamak, etkinliklere katılmak, yarışma yapmak hem çocuklardaki aileye olan aidiyeti geliştirir hem de sevildiği mesajını onlara verir.
• Eğer tüm çabalarınıza rağmen çocuğunuz bilgisayara bağlanmaya devam ediyorsa, o olmadan mutlu olamıyorsa, vaktinin çocuğunu onun basında geçiriyorsa bir uzmandan yardım alabilirsiniz.
Uzm. Psk. NİLÜFER ÖZKAN BUDAK
Çocuk ve Ergen Psikoloğu
Kaynaklar
Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Derneği
Pedagoji Derneği
Dr. Ahmet Sakin, Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi
Young KS. Internet addiction. Am Behav Sci 2004; 48:402-441.
