Her anne baba çocuğunun mutlu, başarılı ve iyi bir kişiliğe sahip bir birey olarak toplumda yer almasını arzu eder. Her zaman bilinen bir söz vardır: “Eğitim ailede başlar.” İşte burada ailenin vereceği iyi eğitim, çocuğuyla kurduğu sağlıklı iletişim becerilerini kullanmasına bağlıdır. Anne babaların çocuk yetiştirme ile ilgili çocuklarına “sınır koymak” konusunda son zamanlarda sorunlar yaşadığı gözlemlenmektedir. Konuyla ilgili merak edilenleri Çocuk ve Ergen Psikoloğu Uzman Psikolog Nilüfer ÖZKAN BUDAK yanıtlıyor.
Sınır koymak nedir?
Sınır koymak, çocuğun kendisini emniyette hissederek hareket edebileceği alanı belirleyerek, yardımcı ve yol gösterici işaretleri çocuğa sunmaktır. Aynı zamanda sınır koymak, çocuğun fizyolojik, duygusal ve ruhsal gereksinimleri için düzen sağlamaktır.
Çocuğun hayatında neden sınırlar gereklidir?
- Çünkü çocuk, hiç tanımadığı bir dünyaya gözlerini açmaktadır. Onun için neyin doğru, neyin yanlış olduğunu bilemez. Öğrenmeye açtır ve pek çok şeyi merak eder. Anne babasının bu yolculukta çocuğun zarar görmemesi için, yönünü kaybetmemesi için onu koruyan ve destekleyen bir anne babaya ihtiyaç duyar.
- Sınırlar, çocuğun hareket alanını belirler. Sınırsızlık içinde çocuk, hareket edemez daha fazla endişelenir. Çocuklar ancak sınırlar olduğunda kendilerini güvende hissedebilirler.
- Sınırlar konularak büyümüş çocuklar, sosyal hayattaki kurallara uyum sağlamakta zorlanmaz. Çünkü toplumda hangi davranışının kabul gördüğünü, hangi davranışının kabul görmediğini anne babaların koydukları sınırlarla deneyimleyerek öğrenmişlerdir. Eğer çocuğunuza sınır koymaz ve onaylamadığınız bir davranışı yapmasına izin verirseniz, çocuğunuza o davranışının yanlış olduğunu öğrenme şansını vermemiş olursunuz. Böylece çocuk okulda, arkadaş ilişkilerinde benzer davranışı gösterdiğinde ve tepki bundan dolayı tepki aldığında bocalar. Kendini kabul edilmemiş hisseder.
- Sınırlar, çocuğu kendi davranışlarından sorumlu tutar. Sınır konulması çocukların sorumluluk alma, kendini kontrol etme, kendi kararlarını verme gibi önemli kişilik özelliklerinin de gelişmesine yardımcı olur.
- Kurallar, ebeveyn-çocuk ilişkisinde stresin daha az, güç savaşımlarının ise, daha nadir yaşanmasına sebep olur ve karşılıklı saygı oluşturur. Sınırları olan bir aile de herkes kendi görev ve sorumluluklarını bilir.
Neden anne babalar sınır koymakta zorlanır?
Çünkü çocuğunun istediği bir şeyi vermemek veya herhangi bir şey için "hayır” demek anne babaları kaygılandırır. Ebeveynler çocuklarına hayır derken: “Çocuğumla olan ilişkim zarar görür mü, ağlar mı, çocuğumun psikolojisi bozulur mu, çocuğum bana ya güvenmezse ya beni sevmezse” gibi endişeler taşırlar.
Özellikle çalışan anne babalar iseniz çocuğunuza sınır koymanız daha da zor bir hal alabilir. Çünkü çocuğunuzla geçirebileceğiniz zaman çok kısıtlı olduğu için bu kısa süreyi sınır koyarak geçirseniz çocuğunuzu mutsuz etmekten korkarsınız.
Peki, sınır koyma konusunda duyulan bu endişeler doğru mu?
“Hayır”. Dünyada önemli saygın uzmanlardan biri olan Garry L. Landreth, çocuğa sınır koymanın, kaygı verici bir durum olmadığını aksine asıl sınır koymamanın endişe verici olduğunu vurguluyor. Çocuğunuza sınır koyarsanız sizi daha az sevmesine veya sizin iyi bir anne baba olmadığınızı düşünmelerine sebep olmazsınız. Bu sadece anne babalar olarak sizin endişelerinizdir. Asıl çocuğunuza sınır koymuyorsanız endişe etmelisiniz. Çünkü çocuklar için çevresindeki yetişkinler (anne, baba, bakıcı, aile üyeleri, vb.) tarafından “sınırların belirlenmesi” psikolojik ve gelişimsel bir ihtiyaçtır. Çocuğunuza sınır koymayarak bu ihtiyaçlarını karşılamamış olursunuz.
Sınırlar ve Kurallar Konusunda Nelere Dikkat Edilmelidir?
- Bir kural ya da sınır koymadan önce kendinize şu soruyu sormanızı öneririm: “Bu kural çocuğun sağlığı ve güvenliği için gerekli mi?” yoksa sadece siz o şekilde yetiştirildiğiniz için mi? Gerçekten gerekliyse ve kararlıysanız “hayır” deyin.
- Sınırlar ve kurallar basit ve anlaşılır olmalı. Çocuğun yaşına, kişiliğine ve gelişim dönemine uygun olarak anlatılmalı. Çocuk koyduğunuz kuralları sorguladığında da anlayabileceği bir dilde kuralların neden var olduğu anlatılmalıdır.
- Aile kuralları belirlenirken, çocuğunda fikri alınmalı ve çocuklar bir kuralı ihlal ettiğinde sonucunun ne olacağını iyi anlamalı.
- Ebeveynlerin fikir ayrılıkları çocuklar önünde yaşanmamalı, ebeveynlerin sözleri ve davranışları birbiriyle tutarlı olmalı, siz tutarlı bir model olur ve söylemlerinize sadık kalırsanız çocukta kurallara ve seçimlere o kadar hızlı uyum sağlayacaktır.
- Çocuğa uzun açıklamalarda ve nasihatlerde bulunulmamalı,
- Çocukla gereksiz güç mücadelesine girilmemeli
- Çocuğun sınırlara uyması takdir edilmeli,
Önemli olan mükemmel anne-baba olmak değil, mutlu bir çocuğun mutlu anne-babası olmaktır. Unutulmamalıdır ki çocuklara “çok rahat” bir hayat sunmak, onlara uzun vadede “yarar” sağlamak değil, “zarar” vermek anlamına gelir.
Uzm. Psk. Nilüfer ÖZKAN BUDAK
Çocuk ve Ergen Psikoloğu /Oyun Terapisti
