Yirminci yüzyılın en önemli buluşları arasında olan ve en güçlü kitle iletişim kaynaklarından biri olan bilgisayarlar ve yaşamımıza birden bire giren internet, bugün bilgilenme, işlem yürütme, haberleşme, eğitim ve eğlence fonksiyonlarıyla hayatımızın ayrılmaz bir parçası olmuştur.  

Bilgisayar, insan yaşamında giderek artan bir öneme sahip olmuştur. Bilgisayar oyunları, internet ve cep telefonu iletişimi kolaylaştırmak, bilgiye en hızlı şekilde ulaşılmasını sağlamak, paylaşımı arttırmak, hoş zaman geçirmek gibi amaçlarla insanlığın kullanımına sunulmuş çağın en popüler araçları olmuştur. Dünyada 400 milyon civarında internete bağlı bilgisayar, 100 milyona yakın site olduğu tahmin edilmektedir. 

Günümüz toplumunda insanlar, bilgisayar ile küçük yaşlarda tanışmakta; evde ve okulda, gerek ödevleri için gerek eğlence için bilgisayardan yoğun bir şekilde istifade etmektedir. 

Bu açıdan bakıldığında çocuklar, teknolojiyi iyi kullanan ve onu ileriye taşıyacak etkenlerin başında gelmektedir. Bilgisayar ve internet, sadece erişkinler için değil; aynı zamanda çocuklar için de oldukça faydalı bir ortamdır. 

Çocuklarının, bir eğitim, eğlence ve iletişim aracı olarak bilgisayarlardan doğru ve etkin bir 

şekilde faydalanması adına birçok anne baba, çağa ayak uyma ve bilgiye daha çabuk ve 

etkin bir şekilde erişebilmeleri için çocuklarına bu tür imkânları sunmak istemektedirler. 

Bilgisayar  birçok bilgiye ulaşabilmemizi kolaylaştırmaktadır ancak kişilerarası iletişimi kısıtlayan faktörlerin de başında yer almaktadır. Teknolojinin kolaylıkları ile haberleşmeyi tercih eden veya zamanının çoğunu teknolojinin yenilikleri ile geçirmeyi seven kişiler gerek kişiler arası iletişim gerekse beyin gelişimi için oldukça önemi olan dokunma, göz göze gelme, vb. birçok uyarandan mahrum kalmaktadır. 

Bilgisayar,  verimli kullanıldığı takdirde hiç şüphesiz çocuğun eğitim ve gelişimine önemli katkılarda bulunacaktır. Ancak kullanımı belir bir süreyi aşması halinde, çocukları olumsuz yönde de etkileyebilmektedir. Teknolojinin ilerlemesiyle birçok avantaj kazanmış olsak da çocukları taklitçiliğe alıştırma, şiddete yöneltme, konsantrasyon sürelerini kısaltma gibi birçok dezavantajlarını da görmekteyiz. Bir bütün olarak bakıldığında teknoloji, aslında bir fırsat iken bazı durumlarda çocuklar için bir tehlike, bir bağımlılık unsuru olarak görülebilmektedir.

Anne-babalar çocuklarında bilgisayar bağımlılığı olduğunu nasıl anlayabilirler?

Bağımlılık geliştiren ya da bağımlılığa meyilli olan çocukların  hassas, içedönük, yalnız, özgüven eksikliğine sahip ve çok çabuk sıkıldığı görülmektedir.  Çocuğunuz, bilgisayar başında fazla zaman geçiriyor ve başından kalkamıyorsa, yemek yemiyor ya da yemek yemeyi unutuyorsa, uyumuyor ya da çok geç saatlerde yatıyorsa, az konuşuyorsa, okula gitmek istemiyor ve sürekli yapması gerekenleri erteliyorsa, arkadaşlarıyla ve aile bireyleriyle daha az vakit geçiriyorsa, ders başarısında ciddi bir düşüş gösteriyorsa, internet kafeler de daha fazla vakit geçiriyorsa, sırt, bilek, baş ağrısı gibi fiziksel problemlerle de karşı karşıya kalıyorsa bağımlılık geliştiriyor ya da bağımlı olabilir.

Bilgisayar Bağımlılığının Belirtileri Nelerdir?

Birçok çocuk bilgisayarda oyun oynar. Bağımlı çocukların durumu ise farklıdır. Eğer çocuğunuz;

• Bilgisayar karşısında zamanının çoğunu geçiriyorsa, 

• Gerçek hayattaki oyunları oynamıyor ve sevdiği başka etkinlikleri yapmıyorsa,

• Bilgisayar ile zaman geçirmediği zaman sıkılıyor ve huzursuz oluyorsa,

• Ödev yapması ve ders çalışması gereken zamanı bilgisayarla geçiriyorsa,

• Bilgisayarı sosyal faaliyetlerine ve arkadaşlarına tercih ediyorsa,

• Öğretmenleri de çocuğunuzla ilgili farklılıklar gözlemlemişlerse; bağımlılıktan şüphelenebilirsiniz. Bu durumda çocuğunuzun bilgisayar kullanımı ile ilgili adım atmak gerekir. 

ÇOCUKLARIN BİLGİSAYARI DAHA ETKİN KULLANMABİLMELERİ İÇİN ÖNERİLER

Başta bilgisayar olmak üzere teknolojik aletleri kullanma konusunda yasaklayıcı değil yönlendirici bir tutum sergileyerek, çocuklara yararlı kullanımı öğretebilirsiniz. Sürekli yasaklar ve cezalar koymak, çatışmak davranışın  cazip gelmesine ve daha da artmasına yol açmaktadır. Çatışma yerine uzlaşma yolunda gitmek yararlı olacaktır. Çocuğun bilgisayar kullanımı kontrol altına alınmalı, belirli bir zaman çerçevesinde kullanılması konusunda karşılıklı anlaşılmaya varılmalıdır. Bilgisayarın ortak kullanım alanında, herkesin kolayca erişebileceği bir oda da bulunmasına özen gösterilmelidir. Gerekirse bilgisayarın hangi saatlerde kullanılacağı, hangi tür oyun, eğlence ve sosyal ağ sitelerinin kullanılabileceği gibi konularda, karşılıklı yazılı bir sözleşme imzalanabilir.

• Çocuklara belirli, yapabilecekleri sorumluluklar vermek gerekir. Sorumluluklarını yerine getirdiklerinde takdir etmek ve ödüllendirmek işe yarayabilir. Örneğin, sofrayı kurduğu ve temizliğe yardım ettiği için bilgisayar kullanım zamanına 20 dakika daha verilebilir.
• Sürekli yasaklar ve cezalar koymak, çatışmak davranışın  cazip gelmesine ve daha da artmasına yol açmaktadır. Çatışma yerine uzlaşma yolunda gitmek yararlı olacaktır. Çocuğumuzun bilgisayar bağımlılığını önlemek ve azaltmak için aşağıdaki önerileri uygulayabilirsiniz.
• Bilgisayar ve internette geçirecekleri süreyi belirleyin ve bu süreyi aşmasına izin vermeyin. Kurallarınız net olursa ve çocuk bunu alışkanlık haline getirirse zorluk yaşamazsınız.
• Bilgisayarda oyun oynamayı bir hak olarak değil, ödül olarak verebilirsiniz. Örneğin ders çalıştıkları süre kadar bilgisayarda oynamalarına izin verebilirsiniz. Yine bilgisayarda oyun oynamaya sadece hafta sonu izin vermeniz yerinde olacaktır.
• Bilgisayarın üretim ve fayda amaçlı kullanımı için çocuğunuzla çalışmalar yapabilirsiniz. Faydalı programlar alıp, onlarla birlikte çeşitli ürünler üretebilirsiniz. Bir yazıcı ile çıktılar alıp ev gazetesi çıkarmak, posterler hazırlayıp duvarlara asmak, her haftanın önemine göre pano hazırlamak gibi.
• Çocuklarınıza varoluşlarını özgürce sergileyerek, üretken olabilecekleri imkanlar sunarak bilgisayara alternatifler oluşturabilirsiniz. 
• Çocuğumuzun sağlıklı arkadaşlıklar kurması, yaşına uygun sosyal faaliyetlerde bulunması noktasında teşvik edici olabiliriz. Onu olabildiğince arkadaş ortamlarına sokmak, arkadaş buluşmaları organize etmek hem çocuğunuzun sosyalleşmesini sağlar, hem de onu bilgisayardan uzak tutar.
• Çocuğunuz internet kullanıyorsa onun için uygun olan sitelerin listesini belirleyerek girdiği siteleri kontrol altına alın. Bilgisayarı, amacı dahilinde kullanabilmek için teknik önlemler alabilirsiniz. Filtreleme yöntemleri, belirlenen süreden bilgisayarın sonra kendini otomatik olarak kapatması gibi..
• Teknolojiyi hayattan çıkaramayacağınıza göre, yetişkin olarak sizler teknolojiyi yararlı kullanma konusunda çocuklarınıza örnek olabilirsiniz. Bilgisayar kullanıcısıysanız evde gereğinden fazla bilgisayar başında zaman geçirmeyerek çocuğunuza olumlu örnek olun.

Eğer tüm çabalarınıza rağmen çocuğunuz bilgisayara bağlanmaya devam ediyorsa, o olmadan mutlu olamıyorsa, zamanının çoğunu onun başında geçiriyorsa bir uzmandan yardım almanız yerinde olacaktır.

Kaynaklar:

Bilgisayar ve teknoloji rehberi. Alınma tarihi Eylül 2010 http://www.bilisimterimleri.com/bilgisayar_bilgisi/bilgi/12.html

Prof. Dr. Z.Bengi SEMERCİ Birlikte Büyütelim Çocuk Ruh Sağlığı, Alfa Yayınları,2006,İstanbul. 

Doç. Dr. Figen ŞAHİN (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları AD, Sosyal Pediatri 

Bilgisayar ve İnternet Bağımlılığının Çocuk Üzerindeki Etkileri. (2014) - Uzm. Psk. Selin Alpanda

Twitter