Kaygı Nedir?
Kaygı, kişinin bir uyaranla karşı karşıya kaldığında yaşadığı, bedensel, duygusal ve zihinsel değişimlerle kendini gösteren bir uyarılmışlık durumudur.
Dünyaya geldiğimiz anda bir öğrenme süreci içine gireriz ve bu süreç yaşamımızın sonuna dek devam eder. Öğrenme, kişinin yaşamını sürdürebilmesi ve süregelen yaşamdan doyum alması için gerekli tüm bilgi, eylem ve becerilerin kazanılması sürecidir. Öğrenilenler, kişinin birikimini (potansiyelini) oluştururken, öğrenilenlerin belli bir amaca yönelik kullanılması da performansı ortaya koyar. Başka bir deyişle performans, kişinin akıl, duygu ve davranış düzeyinde daha önceden kazanmış olduklarının, belli bir durum ve belli bir zaman kesitinde, eylemsel olarak ortaya konulan şeklidir. İnsanın performansının en iyi olduğu durum, onun o alanda var olan potansiyelinin tümünü eyleme dönüştürebildiği durumdur. Ancak çeşitli iç ve dış etkenler nedeniyle gerçek potansiyelin performansa dönüşmesi zaman zaman güçleşir. Bu etkenlerden biri yüksek kaygıdır.
Sınav Kaygısı nedir?
Kişinin sınav sonucunda elde edeceğini düşündüğü akademik başarısızlığı genelleyerek
bunu kişiliğinin başarısızlığı olarak algılamasından kaynaklanan, dolayısıyla öğrenilen
bilginin sınav sırasında etkili bir biçimde kullanılmasını engelleyen ve başarının düşmesine
yol açan yoğun kaygı durumudur Sınav kaygısı aslında gerekli ve faydalıdır. Öğrenciyi öğrenmeye, bir amaç edinmeye motive eder. Faydalı olmayan yüksek ve aşırı kaygıdır. Aşırı sınav kaygısı başarısızlığa neden olur. İstenilen kaygı orta düzey kaygıdır. Normal düzeydeki bir kaygı kişiye, istek duyma, karar alma, alınan kararlar doğrultusunda enerji üretme ve bu enerjiyi kullanarak performansını yükseltme açısından yardımcı olur. Ancak yaşanan kaygı çok yoğun ise, kişinin, enerjisini verimli bir biçimde kullanması, dikkatini ve gücünü yapacağı işe yönlendirmesi engellenir. Kişi potansiyelini tümüyle kullanamaz ve istenen performansa erişemez.
Sınav kaygısının Nedenleri
Kaygının temel nedeninin sınava yeterince hazırlanılmamış olmasından kaynaklandığına dair yaygın olan bir yanlış inanış vardır. Gerek klinik uygulamalardan alınan sonuçlar gerekse akademik çalışmalar göstermektedir ki, sınav kaygısının temel nedeni, kaygıyı yaşayan kişinin kendisi ile ilgili olumsuz inançları, duyguları ve geçmiş olumsuz deneyimleridir. Başarısız olma korkusu, çaresizlik duygusu olumsuz sınav deneyimleri, zamanı etkin kullanamama, mükemmeliyetçilik düşüncesi, sınava çok fazla anlam yüklenmesi, aile ve sosyal çevrenin beklentileri ve baskısı vb. başlıca sınav kaygısının nedenleri arasında sayabiliriz. Örneğin başarısızlık korkusu, çok çeşitli kaynaklara bağlı olarak kaygıya neden olabilir. Sınav kaygısını yaşayan çocuğunuz, sizin ya da arkadaşlarının beklentilerini karşılayamayacağını düşünerek endişeleniyor olabilir. Ya da kötü bir not aldığında, utanılacak duruma düşeceğini düşünüyor, hatta diğerlerinin gözünde nasıl görünecekleri zihninde canlandırıyor, başarısız olma korkusunu düşündükçe daha da artırıyor olabilir. Çaresizlik hissi ise, daha çok, çocuğunuz kendi davranışları ve çalışma düzeyi ile, sınav sonuçları arasındaki bağlantıyı kuramadığında ortaya çıkmaktadır. Çocuğunuz aldığı olumsuz sonuçları, sınava yetersiz hazırlanmasına, aldığı eğitimin yetersiz oluşuna ya da sınavın zorluğuna vb. kendi kontrolü dışındaki diğer çevresel faktörlere bağlaması halinde, “ne yaparsam yapayım işe yaramayacak” inancı geliştirebilir ve bu inanç çaresizlik hissine neden olabilir.
Uygulamada sıklıkla karşılaşılan ve negatif etkisi en yüksek olan bir diğer sınav kaygısı nedeni ise, olumsuz geçmiş deneyimlerdir. Geçmişte yaşanan, sınava ve performans sergilemeye dair olumsuz deneyimleri, çocuğunuzun sınav öncesinde ve sırasında çok yoğun düzeyde kaygı yaşamasına ve başarısız olmasına neden olmaktadır. Geçmişte yaşanan olumsuz sınav deneyimleri, topluluk karşısında performans sergilerken yaşadığı bir olumsuz geribildirim, etraftakilerin bakışları, ebeveynlerin tepkileri, yüksek rekabet ortamı içinde geçmişte bir noktada başarısız hissetmiş olmak bile, bugün yaşanan sınav kaygısının temel nedeni olarak karşımıza çıkabilmektedir. Bu geçmiş deneyimlerle profesyonel olarak çalışılmadan kaygının tamamıyla ortadan kalması güç olmaktadır.
Sınav Kaygısının Belirtileri
Kaygımız yükseldiği anda bedenimiz bazı sinyaller gönderir. Kalp atışlarında hızlanma, terleme ya da üşüme, yorgunluk; solunumda güçlük, titreme, mide ağrısı, baş ağrısı bunlardan bazılarıdır.
- Felaket yorumları içeren düşünceler, unutkanlık, dikkati toplayamama, konuları hatırlamakta güçlük gibi zihinsel belirtiler.
-Gerginlik, sinirlilik, karamsarlık korku hali, panik, kontrolü yitirme hissi, güvensizlik, çaresizlik ve heyecan gibi duygusal belirtiler.
-Kaçma (ders çalışmayı bırakma, sınavı yarıda bırakma) kaçınma (ders çalışmayı erteleme, sınava girmeme) gibi davranışsal belirtiler.
-Huzursuzluk, endişe, tedirginlik, sıkıntı, başarısızlık korkusu, çalışmaya isteksizlik, mide bulantısı, taşikardi, titreme, ağız kuruluğu, iç sıkıntısı, terleme, uyku düzeninde bozukluklar, karın ağrıları vs. bedensel yakınmalar, dikkat ve konsantrasyonda bozulma, kendine güvende azalma, yetersiz ve değersiz görme sık görülen belirtilerdir.
Sınav Kaygısı İle Baş Etme Yolları
Sınav kaygısı, çocuğunuzun sahip olduğu bilgi ve beceriyi ortaya koymasını önleyen temel bir performans engelidir. Kişiler için üstesinden gelinmesi çoğu zaman imkansız gibi görülen bu engelle başa çıkmada uygulanabilecek pek çok yöntem ve strateji bulunmaktadır.
Olumlu Düşünmesini Sağlayın: Çocuğunuzu sınavla ilgisi olmayan düşüncelerden uzak tutmaya çalışın. Yaptığı “negatif konuşmaların” farkına vardırın ve bunların yerine daha pozitif, onu destekleyecek ifadelerle düşünmesini sağlayın. Örneğin, “Bu sınava çok iyi hazırlandım.”, “Yapabileceğimin en iyisini yaptım.”
Olumsuz İnançlarını Gerçekçi İnançlarla Değiştirin: Başarısız olma beklentisi/inancı ya da çaresizlik inancı gibi olumsuz atıflarını fark etmesini sağlayın. Bu inançlarıyla ilgili çocuğunuza sorular yöneltin ve gerçekçi bir beklenti oluşmasında ona destek olun.
Belirtileri Fark Edin: Sınav öncesinde kaygı yaşadığı anları ve belirtileri onunla konuşarak fark etmesini sağlayın. Böylelikle sınav sırasında oluşacak tepkiler şaşırtıcı olmaktan çıkacaktır.
Duygularını İfade Etmesini Sağlayın: Korku, endişe, çaresizlik, kaygı vb. olumsuz duygularını etkili bir şekilde ifade etmesini sağlayın. Bu resim yoluyla, yazarak, hatta şarkı söyleyerek bile olabilir. Hissedilen duygunun ifade edilmesi, yaşanan kaygının düzeyini otomatik olarak azaltacaktır.
Gevşemesini Sağlayın: Bedensel gevşeme kaygı ve stresle başa çıkmada en etkili yöntemlerdendir. Çocuğunuzun bedensel olarak gevşemesini sağlayacak egzersizleri, onunla birlikte yaptığınızdan emin olun. Derin nefes alma, diyafram solunum, aşamalı kas gevşetme, spor, yürüyüş, diğer rahatlama egzersizleri vb. yollarla, çocuğunuzun sınav öncesinde bedensel olarak rahatlamasını sağlayabilirsiniz..
Kendine Vakit Ayırmasını Sağlayın: Çocuğunuza iyi gelen, mutlu ve güvende hissettiren aktivitelere haftada bir kez de olsa, vakit ayırmasını ve yapmasını sağlayın. Sevdiği ve yanında iyi hissettiği kişilerle bir araya gelmesi, ona iyi gelen müzikler dinlemesi, sevdiği yerlerde kısa yürüyüşler yapması kaygıyla başa çıkmasında ona yardımcı olacaktır.
Hayal Gücünü Kaygıyla Başa Çıkmada Kullandırın: Sınavın dilediği gibi geçtiğini ve sonlandığını, tüm ayrıntıları ile birlikte zihninde canlandırmasına, olumlu sınav deneyimlerini zihninde canlı tutmasına yardımcı olun. Bu olumlu zihinsel canlandırmayı günde birkaç kez, bedeninizi gevşeterek tekrarlaması, sınav kaygısını azaltmakla kalmayacak, sınav performansını da geliştirecektir.
