Üstün Zekâlı Ve Üstün Yetenekli Çocuk Kimdir?
Zekâ, yaratıcılık, sanat, liderlik kapasitesi veya özel akademik alanlarda yaşıtlarına göre yüksek düzeyde performans gösterdiği uzmanlar tarafından belirlenen çocuklar ve öğrenciler üstün zekalı olarak tanımlanmaktadır. Başka bir deyişle, fen, sosyal, matematik, edebiyat gibi akademik bir alanda veya sanat, yaratıcılık, önderlik vasıfları yönünden yaşıtlarından ileri düzeyde performans sergileyen çocuklardır. Çoğu zaman ileri gelişmişlikleri ebeveynleri, çevredeki insanlar ya da öğretmenleri tarafından kolayca fark edilmektedir.
Literatürde genellikle üstün yetenekli ve üstün zekâya sahip çocukların yaşamlarının ilk yıllarından itibaren gelişim aşamalarına normal gelişim standartları gösterenlere göre daha hızlı ulaştıkları vurgulanmaktadır. Ancak üstün yeteneklilik tiplerine göre, bu hızlı ilerleme özelliği değişebilir, özel bir alanda yetenekli olan çocuğun tüm gelişim alanlarında hızlı olması beklenmemelidir (Ataman,1998). Örneğin, görsel sanatlar alanında üstün yetenekli olan çocuk sadece bu alanda yaşıtlarından, üstün olma özelliği göstermekle birlikte, diğer gelişim alanlarında standart gelişim ritmi izleyebilir. Dolayısıyla öncelikle üstün zekâ ve yeteneğe sahip çocukların tespit edilmesi ve yetenek alanlarının belirlenmesi gerekmektedir.
Üstün Zekalı Ve Yetenekli Çocukların Özellikleri
Her üstün yetenekli çocuk, bir diğerinden farklı özelliklere sahiptir. Örneğin, bir üstün yetenekli öğrenci matematik ve fen alanlarında başarılı olabileceği gibi, bir başkası sosyalde daha başarılı olabilmekte; ya da ender de rastlansa hem sosyal hem de matematik ve fen alanlarında başarılı olabilmektedir. Bu nedenle, aşağıda verilen özelliklerin sadece genelde görülebilecek nitelikler olduğunun, hepsinin tek bir çocuk da toplanamayacağının ve her bir farklı bireyde farklı özellik birleşimlerinin görüle bilineceğinin anlaşılmasında yarar vardır (Sak, 2008).
Ayrıca üstün zekâlı çocukların en önemli özelliği, öğrenme hızlarıdır. Bu tür çocuklar diğerlerine göre daha erken yaşta konuşma, okuma ve yazmayı öğrenirler. Doymak bilmez meraklarıyla sürekli yeni şeyler öğrenme azmi taşımaktadırlar.
Üstün veya Özel Yeteneklilerde, Yüksek Düzeyde Bulunan Temel Özellikler Nelerdir?
a) Ortalamanın üstünde yetenek düzeyi,
b) Yüksek düzeyde görev sorumluluğu,
c) Yüksek düzeyde yaratıcılık,
d) Yüksek düzeyde motivasyondur.
Üstün veya Özel Yeteneklilik Hangi Alanlarda Kendini Göstermektedir?
a) Yüksek seviyede akademik başarı veya bir alanda (matematik, fen, edebiyat, yabancı dil, iletişim, v.b.) üstün yetenek,
b) Bir sanat alanında (müzik, resim, drama, v.b.) özel yetenek,
c) Liderlik kapasitesi,
d) Pratik zekâlılık,
e) Yaratıcılık,
f) Genel zekâ,
g) Fiziksel yetenek.
Üstün Yetenekli Öğrencilerin Düşünce, Duygu, Fiziksel ve Sosyal Yönden Farklılıkları Nelerdir?
Üstün Yetenekli Öğrencilerin Düşünce Yönünden Farklılıkları;
1- Son derece çok sayıda bilgi sahibi olma ve bunları unutmama,
2- İleri düzeyde anlayış kabiliyeti,
3- Alışılmadık seviyede farklı konularda ilgi ve merak, çok soru sorma,
4- Dil kullanımında, kelime hazinesi ve dil yeteneğinde üstünlük,
5- Hızlı düşünme, çabuk sonuca ulaşma, hızlı ilerleme,
6- Esnek ve farklı düşünme,
7- Geniş çaplı bir sentez kabiliyeti,
8- Garip, alışılmadık ve farklı ilişkileri görebilme kabiliyeti,
9- Orijinal fikirler ve gözlemler üretebilme,
10-Genelleme yapma, sonuçları hissetme, soyut düşünme ve alternatifler üretme konusunda erken ve hızlı gelişme,
11- İnatçı, kararlı, hedefe dönük ve hatta bazen maceracı davranışlar,
12- Çabuk sıkılma, yapacak bir şeyler arama, boş duramama,
13- Kompleks, karmaşık şeyleri tercih etme; tartışmalardan zevk alma,
14- İlgi bekleme, motive edilmekten hoşlanma, çok konuşma,
15- Yerinde duramama, aşırı hareketlilik,
Üstün Zekalı Öğrencilerin Duygusal Yönden Farklılıkları;
1-Başkalarına karşı son derece duyarlılık,
2-Farklı bir mizah anlayışı (bu bazen başkalarını kırabilir veya rahatsız edebilir)
3-Farklı olduğunu kendi hissettiği gibi başkalarına da hissettirmeye çalışma
4-Küçük yaşta beliren bir idealizm
5-Aşırı hassasiyet ve duygusallık,
6-Mükemmelliyetçilik,
7-Belli derslerde olağanüstü bir başarı gösterme,
8-Bilinmeyen konulara ilgi duyma,
9-Yüksek bir konsantrasyon kabiliyeti,
10-Başkalarının ne diyeceğine pek aldırış etmeme.
11-İlgi duyduğu konuyu her yerde gündeme getirme.
Üstün Zekalı Öğrencilerin Fiziksel Yönden Farklılıkları
1- Duyularda aşırı hassasiyet (renkler, sesler, kokular vs. üzerinde),
2- Fiziksel ve entelektüel gelişmede farklı bir ilerleme hızı,
3- Başarılı olamadıkları fiziksel aktivitelerde yer almayı istememe, yarışmacı fiziksel aktivitelerden kaçınma,
4-Güzel sanatlardan birinde gösterilen yüksek kabiliyet (belli bir eğitim almasa bile),
5- Fizik ötesi olayları düşünme konusunda yaşıtlarına göre daha önceden ilgilenme,
6- Şaşırtan ifadeler, güzel ve edebi sözler kullanma,
7- Girişimcilik ve mücadele gerektiren konularda üretkenlik,
8- Teorik ve estetik değerlere önem verme,
9- Sık sık düşüncelere dalma, hayal gücünün kuvvetli oluşu,
Üstün Zekalı Öğrencilerin Sosyal Yönden Farklılıkları
1-Kendi isteklerini önemseme,
2-Sosyal problemlere güzel ve doğru çözümler önerme ve kişilik konusunda erken gelişme,
3-Liderlik, grup kurma, ekip oluşturma ve yönlendirme,
4-Sosyal problemleri doğru teşhis edebilme ve anlayabilme,
5-Toplumun adalet, güzellik, doğruluk gibi yüksek ihtiyaçları ile ilgilenme,
6-Yüksek ahlaki özelliklere sahip olma,
7-Yüksek düzeyde bir adalet duygusu,
8-Kendine güven, kararlılık,
9-Kendinden büyüklerle arkadaşlığı tercih etme.
KAYNAKÇA
ATAMAN Ayşegül, (1998), “Üstün Zekalı Çocuklara Ana-Babaları ve Öğretmenleri Nasıl Yardımcı Olabilir?”, A.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 1, Ankara: Eğitim Fakültesi Yayınları.
SAK.U. (2008).Üstün Zekalı Çocuklar.İ.H.Diken(Ed),Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler ve Özel Eğitim, pp.497-535.Ankara. Pegem Akademi.
*Bir sonraki bülten konumuz “Üstün Yetenekli Bireylerin Ailelerine Öneriler” dir.
