Üstün yetenekli çocukları olumlu ve olumsuz olarak etkileyen pek çok özelliği vardır ve bu çocuklarla iletişime geçmeden önce onun, iletişime temel olacak hangi tür özelliklere sahip olduğunu bilmek gerekmektedir. Bu özellikler arasında dil becerisi, empati, oyun, arkadaşlık, liderlik, ahlaki yargılama, duygusallık, benlik saygısı, mükemmeliyetçilik, aşırı duyarlılık, hayal kırıklığı ve asilik sayılabilir. Bunlardan, onların, okuldaki, evdeki, arkadaş ilişkilerini etkileyen liderlik özelliği, nitelikli bir benlik algısı, sosyal uyum, etkili bir akademik kariyer hedefi, yapıcı yaklaşımlar, değerler ve içsel motivasyon üzerinde etkilidir. Bu nedenle bu ayki bültenimizde liderlik ve benlik saygısı kavramları üzerinde durulmasının faydalı olacağı düşünülmektedir çünkü bu özellikler olumlu yönde gelişim gösterdiğinde çocukların hem başarısını hem de ilişkilerini yönetme becerilerini geliştirebilmelerini etkilemektedir.
LİDERLİK
Liderlik, zeka, mizah ve ileri görüşlülük, sosyal durumlarda alışılmadık kapasite, ilişki kurma ve sürdürme yeteneği, empati ile dinleme, insanların duygularını anlama, grup ruhu oluşturma, gerektiğinde grup elemanlarını destekleme, yeni durumlara uyum sağlama, diğerleri tarafından aranan kişi olma, arabulucu olma, karar alırken duygusal davranmama, objektif olma, başkalarını üretken davranışlara teşvik etme yeteneği olarak tanımlanmıştır (Ersoy ve Avcı 2004).
Liderlik özellikleri arasında; kişinin kendini iyi ifade edebilmesi, başkalarıyla uyumlu ilişkiler kurabilmesi, toplumsal duyarlılıklarının yüksek olması gibi özellikleri başta gelmektedir (Tutar, Yılmaz, Erdönmez, 2003). İlköğretim düzeyindeki üstün liderlik yeteneğine sahip çocukların tipik özellikleri şunlardır: kendi akranlarıyla ve yetişkinlerle kolayca iletişim kurabilirler, yeni durumlara uyum sağlayabilir, yüksek düzeyde konuşma yeteneğine sahip ve diğerlerinin duygularını ve ihtiyaçlarına karşı duyarlıdırlar.
Üstün zekâlı ve yetenekli çocuklar sorumluluk almaya isteklilik, grubun bir parçası olmak, akranlarının saygısını kazanmak, açık bir iletişim kullanmak, uyumluluk, esneklik, aktiviteleri takip etmek yerine yönlendirme tercihi ve kendine güven gibi erken liderlik becerisi sergilerler. Düşünceleri ve kararları için diğer çocuklar tarafından aranırlar. Sosyal anlaşmazlıklara birçok alternatif çözümler sunarak sözel ve muhakeme yetenekleri onların şiddete başvurmadan anlaşmazlıklarla baş etmelerini sağlar.
BENLİK SAYGISI
Kişinin kendisine ilişkin yaptığı ve alışkanlık haline getirdiği değerlendirmesi benlik saygısı olarak tanımlanmaktadır (Coopersmith 1974). Bireylerin iletişim becerilerinin artmasının, aynı zamanda benlik saygılarını da olumlu yönde etkilemesi beklenir, kişilerarası ilişkilerin kalitesinin benlik saygısının önemli bir kaynağı olduğu ileri sürülmüştür. Bu konuda yapılan çalışmalarda, yüksek benlik saygısına sahip bireylerin sosyal ilişkilerinde daha popüler oldukları ve düşük benlik saygısına sahip bireylerle karşılaştırıldıklarında, ilişkilerinin daha kaliteli olduğu bulunmuştur. Ayrıca, düşük benlik saygısına sahip bireylerin ilişkilerinin daha olumsuz olarak algıladıkları, daha fazla olumsuz yaşam olaylarına maruz kaldıkları ve çevrelerinden daha az sosyal destek gördükleri belirlenmiştir.
Çoklu yeteneklere sahip olan üstün yetenekli çocuklar hem kendilerini hem de dışarıdaki uyaranları kontrol etmek, çevreyi kendilerine göre düzenlemek isterler. Bazı zamanlarda lider davranışları sebebiyle okulda öne çıkan öğrenciler olmakta bazı zamanlarda ise etkinliklerin başlatılmasında ve sürdürülmesinde daha aktif olmak istemektedirler. Özellikle de olumlu benlik saygısı geliştiren çocuklar farklı alanlardaki başarılı performanslarını son derece kolay bir şekilde ifade edebilmekte, arkadaşlarını yönetmektedir fakat olumsuz benlik saygısı olan çocukların kendini ifade etmede sorunlar yaşadığı, etkinliklere katılmakta isteksiz olduğu gözlemlenmektedir. Pek çok alanda başarılı olmaları için özellikle benlik saygılarının yüksek olması veya benlik kavramlarının olumlu olması, kendi özelliklerinin farkına varmaları, eksik yönlerini bilmeleri ve bu konuda çalışmalar yapmaları gerekmektedir. Yaptıkları çalışmalarla fark ettikleri olumlu ve olumsuz özelliklerini kabul etmeleri, kendilerini tanımaları, neler hissettiklerini ve düşündüklerini fark etmeleri ve sorun durumlarına uygun çözümler üretebilmeleri onların zamanla kendilerine yönelik yüksek benlik saygısı geliştirmesini sağlamaktadır. Çocuk kendisi ile ilgili bu değerlendirmeleri yaptığında ise öz yeterlik duygusuna sahip olmaktadır (Kemple, vd., 1996, s.317).
Öz yeterlik, bireyin kendi kapasitesi hakkındaki kişisel yargıları ve inanışlarıdır. Yaratıcı olmak isteyen kişi öncelikle kendi yeteneklerine güvenmeli ve üzerinde çalışmakta olduğu yapıtların değerine inanmalıdır. (Sak, 2013)
Kendilerini yeterli gören öğrenciler kendilerini başarıya taşıyacak bilgi, beceri ve potansiyele sahip olduklarına inanırlar. Üstün yetenekli öğrencilerin kendi yetenekleri hakkındaki düşünceleri, inanışları veya algıları sadece çalışma azimlerini ve derslerindeki performanslarını etkilemez, aynı zamanda akademik ve mesleki tercihlerini de etkilemektedir. Örneğin matematik yeteneğinin zayıf olduğuna inanan bir öğrenci, matematik de yetenekli olsa dahi matematik etkinliklerine katılmayı tercih etmeyebilir ya da katılsa dahi bu etkinlikleri sevmeyebilir; söz konusu öğrenci gelecek planları içinde matematik ile ilgili mesleki alanları tercih etmekten kaçınacaktır (Sak, 2013). Bu sebeple üstün yetenekli öğrencilerin olumlu benlik saygısı geliştirmeleri, kendileri hakkında olumlu yorumlarda bulunmaları ve öz yeterlilik duygusuna sahip olmaları onları olumlu yönde etkileyecek ve var olan potansiyellerini daha etkili bir şekilde kullanmalarına yardımcı olacaktır.
Öğrencilerin sevgi, başarı, dürüstlük, güven, bilmek, inanmak, gerçek, öfke, hata, mutluluk, içsel barış, yargılama, korku, sorumluluk, niyet, suç, ilişki, arkadaş, dost, özveri ve korku gibi kavramların kendileri için ne anlama geldiğini ve kendi yaşamları ile ne derecede örtüştüğünü tartışmaları,
Her bir derste neden başarılı olduklarını veya başarısız olduklarını tartışmaları,
En güçlü ve en zayıf yanlarını belirledikten sonra örnekler vererek tartışmaları kendilerini tanımaya yardımcı olabilecek bazı etkinlik türleridir ve bunları hem evde hem de okulda yaparak olumlu benlik imajı geliştirmeleri, kendilerini olumlu olarak kabul etmelerine yardımcı olunmaktadır (Sak, 2013) Bu amaçla üstün yetenekli çocuklarda benlik saygısı geliştirmek, öz yeterlik duygusuna sahip olmalarını sağlamak çok önemlidir, okullarda gereken çalışmalar yapılmakla birlikte evde ailelerinde benlik saygısını geliştirme konusunda onlara yardımcı olması gerekmektedir. Çocuk olumlu benlik saygısı geliştirdiğinde, liderlik yeteneğini kullanabilmekte, derslere katılımı artmakta, arkadaşları tarafından istenen, tercih edilen bir çocuk haline gelmektedir, bu sebeple çocuklara doğru yönlendirmelerde bulunulması çok önemlidir, okul-aile işbirliği sağlanmalı, onlara problem çözme becerileri öğretilmeli ve ilişkilerini doğru şekilde yönetebilmeleri için rehberlik edilmelidir.
KAYNAKÇA
COOPERSMITH, S. (1974). The antecedents of self-esteem. San Fransisco: W.H. Freeman and Company
ERSOY Ozlem - Avcı Neslihan.: (2004). Üstün Zekalı ve Üstün Yetenekli Çocuklar.Üstün Yetenekli Çocuklar Seçilmiş Makaleler Kitabı, İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
KEMPLE Kristen M.: et al. (1996). Preschoolers’ Creativity, Shyness, And Self- Esteem. Creativity Research Journal, 9, 317-326.
SAK,U.(2013). Anabilim Üstün Yeteneklilerin Eğitimi Programları Öğretmen Eğitimi Ek Kitabı.
TUTAR, H., YILMAZ, M. K. ve ERDÖNMEZ, C. (2003). Genel ve teknik iletişim. (1. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
