Günlük hayatın vazgeçilmezi haline gelen teknoloji, evde kaldığımız bugünlerde hayatımızda eskiye oranla, daha fazla yer kaplamaya başlamış durumda. Teknolojinin birçok faydasını gördüğümüz gibi, çocukların yaşları itibariyle teknoloji kullanımı birçok riski ve dezavantajı da beraberinde getirmektedir. Çocukların sosyal- duygusal, zihinsel ve fiziksel gelişimlerini pek çok açıdan etkileyebilecek olan bu konuda ebeveynlerin iyi birer rehber olabilmeleri şarttır. Bu konu ile ilgili olarak “Dijital ebeveyn” terimi çağımızın en önemli unsurudur.Dijital dünyasının gerekliliklerini göz ardı etmeyen, temel düzeyde dijital araçların kullanımına hâkim bir alan olan dijital ortamdaki olanakların ve risklerin farkında olan, çocuğunu bu risklere karşı koruyabilen, dijital araçların doğru kullanımı hakkında çocuğuna örnek olan, sanal ortamda kişisel haklara (gerçek hayatta olması gerektiği gibi) saygılı davranılması gerektiğini çocuğuna aşılayan, teknolojik gelişimlere açık anne ve babadır.
Bilgisayar ve İnternet Teknolojisinin Çocuk ve Gençlere Sunduğu Fırsatlar
Çocuklarda sağlıklı teknoloji kullanımını geliştirmek için, dijital dünyanın sadece kötü yönlerine vurgu yapmak yerine, çocukların faydalı içeriklerle buluşturulması sağlanabilir. Çocuklar doğru ve güvenilir kaynaklara yöneltildiği takdirde, kişisel gelişimlerine katkı sağlayacak pek çok bilgi edinebilirler. Yurtiçi ve yurtdışındaki gelişmelerden haberdar olabilir, güncel bilimsel bilgilere görsel olarak erişebilir, yabancı dil gelişimini destekleyen sitelerden-programlardan yararlanabilir ayrıca akademik gelişmelerine katkı sağlayabilirler. Bu süreçler; üç boyutlu çizim yapabilme, web sayfası oluşturma, animasyon uygulamaları yapabilme vb. yaratıcılıklarını güçlendirecek fırsatlar barındırır. Normal koşullarda ulaşılması çok zor olan birçok insanla, e-posta ya da sesli görsel vb. diğer iletişim araçlarıyla bir araya gelinebilir. Örneğin, çocuğunuz çok sevdiği bir yazar, sanatçı ya da sporcuya ulaşıp ona sorular sorabilme imkanı bulabilir.
Bilgisayar ve İnternet Teknolojisi Hakkındaki Riskler
Tıpkı normal koşullar altında, dışarda ebeveynleriyle birlikte olmadığı zamanlarda çocukların nerede, kiminle, ne yaptığı bilinmesi gerektiği gibi; sayısız çeşitlilikte içeriğe maruz kalmaya olanak tanıyan dijital aletlerin başında ya da internette çocukları kontrolsüz bir şekilde başıboş bırakmamak gerekmektedir. Aksi takdirde çocuklar çok sayıda riske açık hale getirmektedir.
*Bu risklerin en başında çocukların hazır olmadıkları içeriklere maruz kalmaları gelir. Yapılan araştırmalar, herhangi bir filtreleme programı olmadığı zaman çocukların popüler Youtube içeriklerini izlerken yetişkin içeriklerine erişimlerinin üç tık kadar yakında olduğunu göstermektedir.
*Yine yapılan araştırmalarda internette başka bir şey ararken aşırı şiddet ve korku içerikli bir siteye rastlama oranı %22, düşmanca ve nefret söylemleriyle dolu bir siteye rastlama oranı ise %9 olarak bulunmuştur.
*Çocukların erken yaşta şiddet içerikli oyunlar oynaması ya da bu tarz içeriklere çeşitli yollarla maruz kalması, yetişkinlik döneminde şiddete eğilimli bireyler haline gelme olasılığını artırmaktadır.
*Çocuklar haber vermeden ya da bilinçsizce ebeveynlerinin kredi kartıyla oyunlarda alışveriş yapabilirler.
*Eğlence amaçlı indirilen bir oyun programından virüs vb. zararlı yazılımlar bulaşabilir.
*Dışarıda ya da okulda arkadaşlarıyla etkileşimde olmak yerine, dijital aletler başında eve kapanmaktan dolayı asosyal bir kişilik gelişimi gösterebilirler.
*Siber-zorbalığa maruz kalabilirler ya da siber-zorbalık yapabilirler.
*Anne babaların çocukların küçük yaştan itibaren video veya fotoğraflarını internet ortamında paylaşmaları çocukların kontrolü dışında dijital geçmişlerinin oluşmasına neden olabilmektedir. Çocuklar büyüdüğünde hoşnut olmadıkları bu içerikleri tamamen silmek istediklerinde de mümkün olmayabilmektedir.
*13 yaşından küçük çocuklar oyunlarda yaşadıkları olumsuzluklara karşı (hesabının çalınması, hacklenmesi, puanlarının kaybı vb.) daha aşırı tepkiler gösterebilmektedirler.
*Sosyal medya hesapları yasal olarak 13 yaşından küçük çocuklar için açılamamasına rağmen, bazen bu tür hesaplar bir çocuğun kendisinden büyük ağabeyi, ablası ya da arkadaşları tarafından açılabiliyor. Bu da sosyal medyada bir tehditle karşılaştıklarında çocukların bu durumu anlamlandıramamalarına ve riske açık hale gelmelerine neden olabilmektedir.
Ne Zaman Problemli Kullanımdan Bahsedebiliriz?
Çocuklar teknoloji sağlıklı kullandıklarında, doğru bilgiye kolay ulaşım sağlayabilme, akademik başarılarını arttırma gibi avantajlara sahip olabilirler. Ancak, dijital araçlar denetimsiz, sınırsız ve amaçsız kullanıldığında ve uzun süreli uygunsuz içeriğe maruz kalınarak kullanıldığında “teknolojinin problemli kullanımı” oluşmuş olur ve kullanım zararlı hale gelir.
Fiziksel Gelişime Etkisi:
Fiziksel gelişimin üç önemli ayağı vardır; uyku, beslenme ve hareket.
Uyku: Çocukların teknoloji kullanımından dolayı yatma saatlerinin düzensiz olması, yetersiz uyuması, melatonin hormonunun salgılanacağı saatlerde ekran başında olması bedensel sağlığını olumsuz etkilediği gibi, öfke kontrolünde problemler yaşamasına, dürtü kontrol bozukluğunun oluşmasına ve yeni bilgiler öğrenmede zorlanmalarına neden olmaktadır.
Beslenme: Teknolojik aletler başında özensiz beslenme eğilimi artabilmektedir. Şekerli yiyeceklerin fazlaca tüketilmesi dürtü kontrolünü azaltmakta, besin değeri düşük abur cubur tarzı yiyecekler de aşırı kilo problemlerine neden olmaktadır.
Hareket: Hem fiziksel hem de psikolojik sağlığın gelişimi için harekete ve spora ihtiyaç vardır. Dijital aletlerin başında uzun süre geçiren çocukların kas kemik gelişimi yetersiz kalabilmekte, duruş bozuklukları oluşabilmekte, boy uzaması normale göre az olabilmektedir.
Psikolojik Gelişime Etkisi
Çocuklar ve gençlerin sanal âlemde, sosyal hayattan kopuk, uzun süre teknolojiyi bilinçsiz kullanmaları, tamamlanması gereken psikolojik gelişim basamaklarının yarım kalmasına neden olabilmektedir. Bu olumsuz süreçler sonucunda sosyal fobi ve öz güven problemleri vb. bazı psikolojik rahatsızlıkların ortaya çıkabildiği gözlemlenmektedir.
Sosyal Gelişime Etkisi:
Sağlıklı bir kişilik gelişimi için kişinin sosyal çevresinde ait olma ihtiyacını karşılayabilmesi, kendini anlatabilme ve karşı tarafı anlayabilme becerilerinin gelişmesi, yakın çevresiyle düzenli ve derinlikli bir ilişki, uzak çevresiyle de mesafeli ve seviyeli bir ilişki kurabilmesi gerekir. Çocuklar yakın çevresinden bu derinlikli ilişkiyi göremediklerinde internet ortamındaki yeni tanıştığı kişilerle bu ihtiyaçlarını karşılama eğiliminde olabilmektedirler.
Zihinsel Gelişime Etkisi:
Sağlıklı bir zihinsel gelişimin gerçekleşmesi için çocukların bilgiyi sevmesi, öğrenmeyi arzulaması, doğru bilgiyi filtreleyebilmesi gerekmektedir. Teknoloji sadece eğlence ihtiyacını doyurmaya yönelik kullanıldığında; çocuğun zihinsel kapasitesini gereksiz yere doldurmakta, bilgiyi keşfetme isteklerini ötelemekte ve zihinsel gelişimlerinin aksamasına neden olmaktadır.
Çocuklar için Ekran Kullanımı Nasıl Olmalıdır?
Ekran kullanım süresi televizyon, tablet ve bilgisayar vb. ekranı olan her türlü dijital aletin toplam kullanım süresini kapsamaktadır. Bu sebeple;
-3 yaşından küçük çocukların hiçbir şekilde ekran kullanımının olmaması gerekmektedir.
-3-6 yaş arasında günde en fazla 20-30 dk.
-6-9 yaş arasında günde en fazla 40-50 dk.
-9-12 yaş arasında günde en fazla 60-70 dakika olmalıdır. Ekran kullanımı sürelerinde içeriklerin çocuğun yaşına uygun olmasına dikkat edilmelidir.
Uzm. Klinik Psikolog Alev Akal
Kaynakça:
Yay, M. (2017). Dijital Ebeveynlik. Yeşilay Yayınları, İstanbul.
Goodwin, K. (2018). Dijital Dünyada Çocuk Büyütmek. Aganta Kitap, İstanbul.
Yurdakul, I., Dönmez, O., Yaman, F. ve Odabaşı H. (2013). Dijital Ebeveynlik ve Değişen Roller. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 12(4):883-896.
