Her birimiz çeşitli olumsuz durumlarla karşılaşır ve bunlara karşı çeşitli baş etme yolları, yöntemleri, kanalları geliştiririz. Kullandığımız yöntem, yol veya kanal ne olursa olsun biz 6 kategoride inceliyoruz bu başa çıkma mekanizmasını. Peki, nedir bu yöntem, yol veya baş etme kanalları?
I. İNANÇ (Belief): İnanç, değer sistemleri, anlam arama ve bireyin kendine olan güvenini kapsar. Örneğin; her kültürde, tehlikeli anlarda yardım ve yol gösterme ihtiyacını ifade eden dualar kullanılır. Savaş durumlarında "vatanseverlik” değeri ve ülke güvenliği, ailede bir can kaybı yaşandığında ailenin bir arada tutulmasına ilişkin değerler kimilerini güçlü kılar. Bu kanalın içerdiği en önemli şeylerden biri, kişinin kendine olan güveni ve sorunları çözebileceğine, üstesinden gelebileceğine dair duyduğu inançtır.
II. DUYGU (Affect): Yaşanılan krizin, olayın neden olduğu duyguları değişik şekillerde ifade etmeyi kapsar. Kişiler zor durumlarda duygularını ağlayarak, gülerek, birisi ile deneyimleri hakkında konuşarak, yazarak veya çizerek ifade ederler. Duyguların ifade edilmesi birçok nedenle önemlidir: Duyguları ifade etmek gerginliği ve endişeyi azaltır. Kişiler yaşadıklarının hikâyesini tekrar tekrar anlatarak olayla ilgili bir kontrol hissi kazanırlar. Paylaşımda bulunabileceğiniz biri yok veya paylaşmak istemediğiniz bir konu ise yazın... Yazdıkça, duyguları kâğıda aktardıkça hafiflediğinizi, duygunun yavaş yavaş etkisini kaybettiğini göreceksiniz.
III. SOSYALLİK (Social): Bir gruba ait olma, rolünün (pozisyonunun / durumunun) gereklerini yerine getirme, destek alma ve destek vermeyi kapsar. Kişilerin olumsuz durum ile baş etmesini kolaylaştırmak için eşi, dostu, arkadaşı, ailesi ile birlikte çeşitli etkinliklerde yer alması sağlanır. Bir arada olma, birbirlerine yardım etme yolu ile kendilerini bir gruba ait hisseder, birbirlerinden destek alırlar.
IV. HAYAL GÜCÜ (Imagination): Hayal gücü ve yaratıcılığın kullanımını kapsar. Dışarıdan gelen tehlikeye karşı koymada hayal etkilidir. Resim yapma, yazı yazma, rüyalar ve içten gelen duygularla yaratıcı çözümler bulmanın tedavi edici etkisi vardır.
V. DÜŞÜNMEK (Cognition): Bilgi toplama, problem çözme ve olumlu düşünceyi içerir. Yaşanan kriz ile ilgili bilgileri edinmek rahatlamayı ve uygun çözüm kanalları bulmayı beraberinde getirir. Olumlu sözler ile ifade etme, problem çözme ve olumsuzluklarla baş etme için kullanılacak önemli bir araçtır.
VI. FİZİKSEL (Physiological): Bireyin bedenini ve ruhunu rahatlatması için giriştiği her türlü fiziksel eylemi içerir. Bu kanalın en önemli hedefi bedensel sağlığın korunmasına yönelik (iyi uyku, beslenme, fiziksel egzersizler gibi) önlemler almaktır. Tehlike karşısında hayatta kalma değeri taşıyan "savaş / kaç" tepkisi olumsuz durumlar sonrasında da kaslarda ve duygularda gerginliğe yol açar. Bedenin farkına varmak, gevşemeye yönelik bedensel hareketler yapmak bu alanda etkilidir.
Her birey; 6 baş etme kaynağının hepsini kullanma potansiyeline sahiptir. Ancak kişiler bu baş etme kanallarından sadece birkaçını kullanır. Kişi ne kadar çok sayıda baş etme kanalını kullanılabilirse, yaşanılan olumsuz durumun etkisinden o kadar çabuk kurtulabilir veya daha rahat başa çıkabilir.
Yapılması gereken tüm kanalların farkında olmak ve ihtiyacımız olduğunda birçoğunu kullanmaya çalışmaktır. Ayrıca bir başkasına yardım ederken hangi kanallarının açık olduğunu görmemiz ona yardım etmemizi de kolaylaştıracaktır.
Klinik Psikolog & EMDR Psikoterapisti Harun Yazıcı
